‘De lichtheid van kinderen, helpt volwassenen tijdens het afscheid.’

De rest van je leven profijt

‘Ik was acht toen mijn opa overleed. Ik zie mezelf nog zitten in de kerk naast mijn ouders en mijn broertje. We bleven netjes stilzitten, zoals het hoorde, en ik kreeg stil een grote zakdoek aangereikt van mijn vader om mijn tranen te drogen. Ik kan me niet herinneren dat we in die tijd spraken over verdriet of over mijn herinneringen. Niet opzettelijk, maar zo ging dat toen gewoon. Na de kerkdienst was de crematie en moesten wij naar onze andere opa en oma, want dat was ‘niks voor kindjes’. Mocht ik niet zien wat er gebeurt? Zou het heel eng zijn? Of gevaarlijk? Er gaat vanalles door je hoofd als kind. Het gevoel er niet bij te mogen zijn of erbij te horen vond ik heel lastig. En niet te weten wat er daar gebeurde, maakte het een beetje eng. Tot op de dag van vandaag zit dit in mijn systeem en het bepaalt mede hoe ik mijn werk doe. Want hoe maak je de dood voor kinderen een bespreekbaar onderwerp? Hoe kun je ze uitleggen dat het bij het leven hoort? Kinderen hebben de rest van hun leven profijt van zo’n open gesprek en van het erbij te mogen zijn. Dat is een van mijn drijfveren om kinderen bij de uitvaart te betrekken. Zodat als ze terugblikken op die week, ze voelen dat ze erbij mochten zijn. Of misschien herinneren ze zich dat hun knuffel mee mocht.’

Van verdriet naar vrolijkheid

‘Kinderen stellen zulke leuke vragen. Vragen zoals: Hoe ziet die auto er dan uit? Zit-ie nou al in de oven? Mag ik kijken? Door de pure reactie van kinderen, valt al het aangeleerde gedrag weg. Kinderen kunnen snel schakelen. Verdriet gaat snel weer over in vrolijkheid. Het ene moment rollen er dikke tranen over de wangen en het andere moment zeggen ze ‘spaghetti is mijn lievelingseten’ en staan ze opeens weer middenin het leven. Als kinderen hun ouders verdrietig zien, beseffen ze opeens weer wat er aan de hand is. Of als we hun dierbare naar de ovenruimte brengen bijvoorbeeld, dan zijn ze ontroostbaar. Het verdriet is vaak van korte duur, ook omdat het verdriet de ouders overvalt, en daarna gaan ze weer rennen.

Een aandoenlijk afscheid

‘Ik moest laatst een uitvaart regelen. Het was een afscheid van een oma, met kinderen en kleinkinderen. De kist moest nog gesloten worden. De ouders vonden het erg spannend voor hun kinderen, ze waren bang voor blijvende nare herinneringen voor de kleintjes. Ik heb de ouders en de kindjes steeds stap voor stap verteld wat er ging gebeuren. Dat hielp. De kleintjes hebben ‘door hun sterke spierballen’ de kist ‘helpen tillen’ en we hebben samen de auto verkend. Eentje draaide de kiststeun vast terwijl hij zei: ‘in deze auto passen wel héél veel boodschappen’. Weg alle zenuwen en spanning!

Spannende momenten

‘Kinderen groeien in een week naar de uitvaart toe. Ze vinden een opbaring in het begin weleens spannend. Die spanning is soms door de ouders opgebouwd. Onbewust hoor, zonder verkeerde bedoelingen, maar het kan wel zo gebeuren. Het is voor hen tenslotte ook niet iets wat ze dagelijks meemaken. De aarzeling begint in de deurpost, daar kijken ze voorzichtig om het hoekje. Maar al snel leren ze omgaan met de overledene. Kinderen staan dan gewoon bij de kist of houden zelfs de handen vast. Ze gaan meestal heel natuurlijk met een overledene om.

Kinderen kijken altijd naar de volwassenen. Daarom richt ik me vaak tot de kinderen. Ik vertel hen wat er gaat gebeuren en de ouders luisteren mee. Wat ik te vertellen heb, kan best ingewikkeld zijn voor kinderen. Door het in eenvoudige taal uit te leggen, is het net zo begrijpelijk voor de volwassenen én snappen de kinderen het ook. Ik werk volgens het idee dat als een kind oké is, dat een ouder zich dan ook meer oké voelt. Ook in een ongemakkelijke of verdrietige situatie.’

Kinderen bij de ceremonie

Volwassenen twijfelen vaak of de kinderen erbij moeten zijn. Of ze het wel aankunnen. Ouders vragen ons om advies, zeker bij kleine kinderen. Zouden we bijvoorbeeld aanraden dat ze aanwezig zijn bij het afscheid of eventueel een rol spelen tijdens de ceremonie? Er is geen eenduidig antwoord op die vraag, zij kennen hun kinderen natuurlijk zelf het beste.

Maar ik merk wel dat doordat ik ervaringen met hen deel, mensen bijvoorbeeld de aanname loslaten dat hun kind een uur lang stil moet zitten tijdens de afscheidsdienst. Dat ze ook in de aula mogen kleuren of hun treinbaan mee mogen nemen. Als kinderen een mooie tekening gemaakt hebben, kunnen ze die bij de kist leggen. ‘Laatst sprak ik eens met kinderen bij een afscheidsdienst en vroeg hen wat ze denken dat er gebeurt als iemand dood is. Een kind antwoordde: ‘je wordt óf een vlinder óf een lieveheersbeestje’. Het is zo magisch als je met kinderen over de dood praat.’

Een mooi afscheid, voor iedereen

‘Tijdens een uitvaart zie ik dan kindjes op de voorste rij naast hun ouders. Zo lekker met duim in hun mond en hun knuffel stevig onder hun arm. Wanneer ik bij de uitvaart spreek, loop ik weleens naar ze toe en vraag ik of ze ook nog wat willen zeggen over opa of oma. Dan pakken ze de microfoon en zeggen vaak spontaan de mooiste dingen, ‘hij was superlief!’

Achteraf zeggen mensen vaak dat ze blij zijn dat de kinderen bij het afscheid betrokken zijn geweest. Door de aanwezigheid van de kinderen gebeurde er tijdens de uitvaart bijvoorbeeld iets moois, wat ze zelf vooraf niet bedacht zouden hebben. Juist dát maakte de uitvaart persoonlijker. Ze zeggen ook vaak dat de overledene het fantastisch zou hebben gevonden dat de kinderen erbij konden zijn.

Ik haal er plezier uit om kinderen bij een afscheid te betrekken. Dat kan al door ze een kaarsje aan te laten steken. Je maakt het afscheid zo minder beladen voor de kleintjes. Het is zo prachtig als kinderen een rol mogen en willen spelen. En wat bijzonder is, de lichtheid die kinderen met zich meebrengen, helpt de volwassenen vaak ook.’