Taboe op de dood? Erover praten geeft rust.

Mariska Overman (1970) verloor in 1991 haar broertje Donny (toen 17) door een ongeluk met zijn brommer. Haar moeder overleed in 2012. 'Er zijn nog steeds dagen dat het voelt alsof het gisteren was'. Ze probeert de dood bespreekbaar(der) te maken met het bureau MORBidee, dat ze samen met haar man Rob Bruntink runt. 'Wij zien een maatschappelijke tendens dat het leven vooral leuk moet zijn. De dood past niet in dat leuke deel. Dus houden mensen het onderwerp liever af. Het is jammer dat dat gebeurt. Het is juist belangrijk om dit beladen onderwerp bespreekbaar te maken.’

Was het overlijden van je broertje en moeder de reden dat je MORBidee bent gestart?

‘Ja. Toen mijn broertje overleed kwam ik er in een klap achter wat voor taboe er rust op het onderwerp. Ik kon er maar met weinig mensen echt over praten.’ Het lijkt wel alsof de dood beter bespreekbaar is door tv-programma's zoals Over mijn lijk, maar mijn ervaring is dat dat niet zo is. Zelfs niet als mensen al op leeftijd zijn. We gaan de dood het liefst uit de weg. Het is te ongemakkelijk. Ik wilde daar wat in veranderen.’

Waarom is het goed om na te denken over je afscheid?

'Het praten over je naderende afscheid geeft rust. Bovendien neem je je toekomstige nabestaanden ook iets uit handen. Er komt veel op je af als een dierbare overlijdt. Begraven of cremeren? Dat weten de meeste mensen wel. Maar welke kist? Wel of niet thuis opbaren? Welke muziek? Door je wensen kenbaar te maken, voorkom je bovendien dat er onderlinge strijd in de familie ontstaat. Mijn moeder was ernstig ziek en zei: 'Ik ben er dan toch niet meer. Doe maar wat jullie willen'. Dat vond ik te makkelijk. Voor mij gaf het ook troost dat ik iets deed waarvan ik wist dat mijn moeder dat belangrijk vond.’

Hoe kun je een gesprek over de dood op een prettige manier beginnen?

'Je kunt bijvoorbeeld inhaken op het overlijden van iemand die je kent of een bekend persoon. Soms is het makkelijker als je ter sprake brengt hoe je je kinderen wilt achterlaten. Mensen denken heel makkelijk: daar zit een ander niet op te wachten. Dat is heel verdrietig. Maar waarom zou je bij je afscheid geen rekening houden met je naasten? Dat doe je tijdens je leven toch ook? Begin er maar gewoon over en vraag naar hun wensen. Kijk, we gaan ook elk jaar naar de tandarts en het doen van je belastingaangifte is ook iets dat moet. Dus laten we gewoon wél praten over ons afscheid.’

Hoe helpt het praten over de dood later bij het rouwen om een geliefde?

'Het bespreekbaar maken geeft een praktisch houvast. Mijn moeder was anderhalf jaar ziek voordat ze overleed. We hebben de kans gehad om alles door te nemen voor haar afscheid, maar we konden ook onze gevoelens uitspreken naar elkaar. Niet iedereen zegt bijvoorbeeld heel makkelijk 'ik hou van jou'. Mijn broertje werd op jonge leeftijd weggerukt uit het leven. We hebben niks meer tegen hem kunnen zeggen en hadden geen idee wat hij wilde. Erover praten haalt het leed niet weg, maar misschien wel de scherpe randjes.’

Werd er bij jou thuis gesproken over deze onderwerpen?

'Nee. Mijn moeder was wel open, maar mijn vader totaal niet. Die verloor op zijn 13e zijn moeder en de dood is voor hem altijd een ingewikkeld onderwerp geweest. Als kind voel je dan niet de ruimte om er wél over te praten. Ik had die behoefte wel, want ik was – en ben – erg nieuwsgierig. Net als de meeste kinderen. Maar het is lastig om als kind erover te beginnen als daar niet expliciet ruimte voor wordt geboden. En je ziet dat het onderwerp volwassenen verdrietig maakt, dus dat helpt ook niet.’

Hoe praat je met jouw kinderen over de dood?

'Toen mijn moeder overleed, gingen mijn kinderen elke dag mee om bij haar te kijken. Ze mochten ook op de kist tekenen en er spulletjes in leggen. Ze zijn zelfs bij het sterven geweest. Mijn zoontje van toen 8 jaar zei: ‘Dit is het mooiste dat ik ooit heb meegemaakt’. Hij merkte dus wel dat er iets heel bijzonders gebeurde.

Hier thuis gaan we meestal terloops op het onderwerp in, als we iets lezen of als er iets voorvalt. Die kapstokjes zijn eenvoudige manieren om het onderwerp 'gewoon' te maken. Mijn man en ik zijn daar wel bewust mee bezig, wetende dat het onze kinderen later gaat helpen zodra de dood op hun pad komt. Het zal nooit leuk en gemakkelijk zijn, maar het maakt wel een groot verschil. Een open houding van volwassenen, ouders in het bijzonder, is erg belangrijk. Zoals we op weg zijn naar een rookvrije generatie, zouden we als volwassenen ook onze verantwoordelijkheid moeten nemen naar het creëren van een ‘doodvriendelijke’ samenleving voor onze kinderen waarin het normaal is om over de dood te praten.’

Weet je al hoe jouw afscheid eruit moet komen te zien?

'Ik wil thuis worden opgebaard, in een lijkwade en dan worden begraven. Ook weet ik al welke muziek ik wil. Al wisselt dat af en toe nog wel. Ik heb zelfs mijn afscheidsbrief al geschreven. Het geeft mij rust. We proberen als gezin zoveel mogelijk op zo'n manier te leven dat we weten dat we van elkaar houden. Ook op een moment dat we ruzie hebben en er zou iets gebeuren.’

Heb je tips om uitvaartwensen met je naasten bespreekbaar te maken?

'Zeg de dingen maar gewoon zoals ze zijn. Is dat te eng? Misschien helpt het dan om het anders te verwoorden. Uiteindelijk krijgen we allemaal met de dood te maken. Er gaan jaarlijks ongeveer 140.000 mensen dood, waarvan circa 50.000 onverwacht. Dat kan jou dus ook gebeuren. Misschien dat je, door je dit te realiseren, wel voldoende moed hebt om jouw afscheid bespreekbaar te maken.’

Bureau MORBidee maakt de dood bespreekbaar, door op bijzondere, creatieve en soms ludieke manieren producten en diensten te bedenken. Kijk voor informatie op http://www.bureaumorbidee.nl/.