Christelijke uitvaart

Hoewel steeds minder mensen in Nederland elke week naar de kerk gaan, voelen de meeste mensen zich wel verbonden met christelijke feesten en rituelen. Voor christenen is de dood een mysterie. Ze vinden inspiratie in het leven van Jezus, die op aarde is gekomen en de dood heeft overwonnen. Christenen geloven in meer of mindere mate in het eeuwig leven na de dood.

Verbonden met de traditie

Er zijn geen cijfers over het aantal christenen in Nederland. Naar schatting is een derde van de Nederlanders lid van een christelijke kerk of heeft daar het meeste gevoel bij. Het aantal geregistreerde kerkgangers wordt de laatste jaren minder en minder. Ook het aantal mensen dat een bijbel heeft, daalt. De traditionele Nederlandse christelijke kerk ziet hun aanhang dalen, terwijl christelijke kerken uit andere culturen juist groeien. Deze groei is voor een deel te verklaren door de toename van het aantal migrantenchristenen in Nederland.

Het christendom is gebaseerd op het leven van Jezus van Nazareth. Onder christenen bestaan verschillende opvattingen over gezondheid, ziekte, leven en dood. Sommige christenen geloven dat ziekte een straf is van God voor je zonden. Ziekte is dan een soort boete en gezondheid juist een beloning. Anderen geloven in een milde God die de mensen niet wil straffen, maar juist wil helpen. Zij zien gezondheid als een zegen waarvoor zij God danken en ziekte als een beproeving waar ze door Gods kracht doorheen kunnen komen.

De dood is voor christenen een mysterie. Ze geloven in het eeuwig leven na de dood, en hopen op een hemels leven of dat ze hun overleden partner of familie weer zullen terugzien. Ze hopen ‘dat het goed zal zijn’. Christenen die een streng geloof aanhangen met de nadruk op zonde- en schuldbesef, zijn vaak bang voor de dood, omdat zij geloven dat God zal oordelen over hun leven. Christenen die een minder streng geloof aanhangen, zijn vaak minder bang voor de dood, omdat zij geloven in een milde, vergevende God. Zij vinden inspiratie in het leven en lijden van Jezus, die op aarde is gekomen en de dood heeft overwonnen.

Protestant of Katholiek

De 2 belangrijkste stromingen binnen de christelijke kerk zijn katholiek een de protestant. Het duidelijke verschil dat er vroeger tussen deze twee richtingen was, vervaagt wel. Beide kerken proberen zoveel mogelijk samen te werken. Andere kerken, bijvoorbeeld christelijke kerken uit andere culturen , leggen juist de eigen identiteit. De laatste jaren is het aantal verschillende soorten christelijke kerken sterk gegroeid. Veel migranten brachten hun eigen kerk en geloofsbeleving mee (bijvoorbeeld Caribische Nederlanders, Surinaamse Creolen, Kaapverdianen, Chinezen).

Katholieken

In Nederland behoren ruim 4 miljoen mensen tot de rooms-katholieke kerk. Met een kwart van de Nederlandse bevolking is dit de grootste kerk van Nederland. De oud-katholieke kerk telt iets minder dan 6.000 zielen. De Katholieke Kerk van vandaag is een gemengde kerk met zowel mensen met meer traditionele opvattingen als anderen met meer moderne denkbeelden.

Stervensbegeleiding

Rituelen in de katholieke kerk staan altijd in verband met het leven van Jezus en herinneren de gelovigen eraan dat ze er moeten zijn voor anderen, zeker voor wie het moeilijk heeft of ziek is. Katholieken ontvangen als zij ernstig ziek zijn of hun allerlaatste levensfase het Sacrament van de Zieken. Dat helpt hen om zich klaar te maken voor de ontmoeting met God. Dit ritueel wordt ook ‘bedienen’ genoemd. Voor katholieken is de dood niet het einde. Ze vieren het Sacrament van de Zieken om de band met Jezus over de grens van de dood heen te bevestigen. Het Sacrament van de Zieken heeft een aantal vaste elementen: de biecht of bezinning, de zalving met gewijde olie, de zegen met handoplegging en de eucharistieviering waarbij gelovigen de heilige hostie ontvangen. Met het Sacrament van de Zieken ontvangt de stervende absolutie: de vergeving van zonden.

Vroeger was het sacrament een moment tussen priester en ontvanger, tegenwoordig zijn steeds vaker de directe familie, maar ook vrienden en bekenden erbij. Ook wordt het ritueel persoonlijker: naast de gebeden, spreekt de priester of pastor ook teksten uit, specifiek afgestemd op de zieke. Hij verwijst naar wat de persoon heeft gedaan. Soms is het een goed moment om zaken uit het verleden uit te praten of om vergeving te vragen voor wat fout is gegaan. Dit sacrament is bij uitstek een moment voor verzoening en het helpt de naasten het komende verlies te verwerken.

Bij het Sacrament van de Zieken brandt een kaars als teken van de opstanding van Jezus en is er een kruisbeeld als teken van verbondenheid met Jezus. Deze beide symbolen zijn ook weer te zien bij het rouwbezoek, wanneer familie en vrienden afscheid komen nemen van de overledene, en tijdens de uitvaartmis. In een parochie of een verzorgingshuis organiseert de katholieke kerk ook regelmatig een gemeenschappelijke ziekenzalving. Deelname daaraan kan voor gelovigen heel geruststellend zijn en het komt voor dat mensen dat meerdere malen meemaken. Door het priestertekort worden tegenwoordig ook pastoraal werkers ingezet bij het begeleiden van stervenden. Zij mogen het Sacrament van de Zieken echter niet uitvoeren.

Begraven of toch cremeren?

Traditioneel worden katholieken begraven maar er wordt tegenwoordig ook wel gekozen voor crematie. Op de avond voor de begrafenis houden de nabestaanden een sobere mis ter nagedachtenis aan de overledene. Vaak is er op diezelfde dag de mogelijkheid om persoonlijk afscheid te nemen van de overledene in het uitvaartcentrum of bij de familie thuis.

Na de kerkdienst met gebeden voor de zielenrust van de overledene, volgt op het kerkhof nog een korte plechtigheid, die meestal volgens strakke regels verloopt. De priester bewierookt de kist en het graf en spreekt een liturgische tekst. Hij maakt met een kruisbeeld een kruis boven de kist, waarna hij het ‘Onze Vader’ bidt. Tot slot strooit hij aarde over de kist met de woorden ‘Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren’. Katholieken worden volgens traditie begraven in gewijde grond (grond die gezegend is door een priester of pastor), soms op een aparte katholieke begraafplaats, vaker op een apart deel van een algemene begraafplaats.

Tegenwoordig proberen de kerk en de familie vaker om de afscheidsdienst naar eigen wens in te vullen. Bijvoorbeeld door de kist te omringen met persoonlijke dingen zoals tekeningen van kleinkinderen en door meer nadruk te leggen op de band met mensen die eerder zijn overleden Ook kiest de familie tegenwoordig vaker zelf de gebeden en gezangen uit die zij het beste vinden passen bij de overledene. De plaats van de afscheidsdienst wisselt ook meer. Dit kan bij iemand thuis zijn, in de kerk, in het crematorium of in de huiskamer van de instelling waar iemand verbleef. Er kan ook gekozen worden voor een woord- en communiedienst geleid door een pastoraal werker, in plaats van een eucharistieviering geleid door een priester.

Herdenken tijdens de Mis

Binnen de eigen parochie wordt de overledene herdacht in de periode direct na het overlijden, maar ook tijdens een langere periode, als de familie dat wil. Het is standaard om tijdens de uitvaartmis bij de collecte een bijdrage van de kerkgangers te vragen om daarmee missen te laten opdragen ter herinnering aan de gestorvene. Vooral in het zuiden van het land is het gebruikelijk om elk jaar op de datum van het overlijden een mis te laten opdragen. Ieder jaar worden de doden ook herdacht tijdens Allerzielen op 2 november. Op deze dag bezoeken de nabestaanden het graf of de graven van familieleden.

Protestanten

Op 1 mei 2004 is de Protestantste Kerk in Nederland (PKN) ontstaan uit een fusie van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden. De PKN telt ruim 2 miljoen leden. Net als bij de rooms-katholieke kerk daalt het aantal leden van de PKN.

Naast de PKN bestaan nog veel andere stromingen binnen de protestantse kerk, bijvoorbeeld de Algemene Doopgezinde Sociëteit (met zo’n 7.500 leden), de Remonstrantse Broederschap (met ruim 5.500 leden), Pinkstergemeenten, Nederlands gereformeerden en Oud-gereformeerden.

Een geloof met veel raakvlakken met de protestantse leer is dat van de Jehova’s getuigen. Dit is een eindtijdbeweging: Jehova’s geloven dat de wereld zich bevindt in de laatste fase voor het ingrijpen van God met als doel de wereld te zuiveren. Er bestaan veel verschillen soorten protestantse stromingen in Nederland: van vrijzinnig tot sterk orthodox.

Stervensbegeleiding

De protestanten kennen geen speciale rituele gebruiken rondom het sterven. Ze hebben bijvoorbeeld geen Sacrement der Zieken zoals de katholieken. Wel zijn er het gebed, de bijbellezing en de zegen.

Waar bij katholieken traditioneel de rituelen door de priester heel belangrijk zijn, is het bij protestanten niet per se noodzakelijk dat de predikant of een ouderling aanwezig is. Voor protestanten is het belangrijk om er te zijn voor elkaar. Rond het sterfbed kan de predikant geestelijke steun bieden, maar ook familie, vrienden en kerkgenoten hebben hier een taak.

Protestantse uitvaart

In protestantse kringen is begraven gebruikelijker dan cremeren. Traditionelere protestanten vinden dat crematie in strijd is met de overtuiging dat de overledene op ‘de jongste dag’ (de dag des oordeels) lichamelijk zal opstaan uit de dood. Er is geen vast omschreven uitvaartdienst. Van oudsher is een dienst in de protestantse kerk sober. Dit is ook terug te zien bij de uitvaarten. In de protestantse kerken staat de inhoud van het geloof centraal. Dat betekent dat in de kerkdiensten veel aandacht is voor het gesproken woord. Er worden bijbelteksten gelezen en er wordt gebeden. De kerk is vaak sober ingericht, in tegenstelling tot de pracht en praal van veel katholieke kerken.

De soberheid is ook terug te zien bij het rouwbezoek. De kist is vaak eenvoudig, zonder versiering. Ook waren er vaak geen bloemen. Daar is inmiddels wel wat verandering in gekomen. Tegenwoordig worden steeds vaker kaarsen en bloemen gebruikt.

Tot de jaren ’70 was het in de protestantse kerk niet gebruikelijk om een speciale uitvaartmis in de kerk te houden. Sinds die tijd is het voor protestanten mogelijk een uitvaartdienst te laten houden en de overledene vervolgens naar de begraafplaats te brengen. Maar nog steeds kiezen protestanten vaak voor een rouwdienst in de aula van een begraafplaats.

Tijdens de uitvaart staat het 'woord’ centraal. Er wordt gebeden en gezongen. Er worden bijbelteksten gelezen en de zegen wordt uitgesproken. Daarbij is er ook persoonlijke aandacht voor de overledene en de vreugde en het verdriet in diens leven, bekeken vanuit het geloof. Daar kunnen de nabestaanden troost uit putten. Het belangrijkste uitzicht is het geloof dat Jezus is opgestaan en dat God de overledene niet verlaat. Op de begraafplaats vormen de aanwezigen een kring rond het graf. Volgens de traditie wordt de geloofsbelijdenis uitgesproken. De predikant kan een bijbeltekst uitspreken. Hij bidt het ‘Onze Vader’ en spreekt de zegen uit. Protestanten laten zich meestal begraven op een algemene begraafplaats.

Samen herdenken

Tijdens de eerste zondagse kerkdienst na overlijden, is er een korte herdenking voor de overledene. Eén keer per jaar worden in een dienst de namen van alle overledenen genoemd.