Max van der Stoel

‘Zijn werk was mijn studiemateriaal’

Een werkstuk over Nieuw-Guinea, een scriptie over zijn werk als Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden en een stage bij dit instituut. Het werk van Max van der Stoel kon rekenen op de interesse van zijn kleinzoon Douwe. ‘Al op de middelbare school gold: zoek je een onderwerp voor geschiedenis? Praat dan met opa Max.’ Met vijf kinderen en veertien kleinkinderen zijn er waarschijnlijk heel wat werkstukken op die manier tot stand gekomen. Toch is er geen kind of kleinkind dat zich zo in de materie heeft verdiept als Douwe. ‘Zijn strijd met het PvdA-bestuur heeft niet direct mijn interesse, maar zijn diplomatieke werk en zijn inzet op het gebied van mensenrechten des te meer. Ik kan me binnenkort volledig op deze onderwerpen storten tijdens de Leergang Buitenlandse Betrekkingen aan het Clingendael Instituut. Daarna hoop ik een baan te vinden in dit vakgebied. Mijn opa is nog steeds mijn bron van inspiratie.’

Waslijst aan functies
Max was zeker geen doorsnee opa. ‘Hij was vaak in het buitenland en altijd aan het werk. Als je bij hem thuis was, kon hij maar één ding maken: macaroni met kaas. Hij was gescheiden en had geen goede band met mijn oma. Ik weet nog dat zij met kerst allebei op bezoek kwamen, maar zich ieder aan een andere kant van de kamer ophielden.’ Na zijn pensionering werkte Max nog zo’n tien jaar fulltime. ‘Hij bekleedde een waslijst aan functies. Lang niet altijd wisten wij waar hij mee bezig was. Zo hoorden we pas achteraf dat hij een rol vervulde bij de eventuele komst van Zorreguieta, de vader van Maxima, naar haar huwelijk met Prins Willem-Alexander.’

Held
Als klein jongetje werd Douwe zich al bewust van de bijzondere dingen die zijn grootvader deed. ‘Mensen begonnen vaak over hem. Ze vroegen me waar hij mee bezig was of vertelden mij dat het zo’n goede man was. Veel van wat hij gedaan had, was voor mijn tijd. Toch had ik al snel door dat hij speciaal was.’ Tijdens een familievakantie in Griekenland werd dat nog duidelijker voor de nog jonge Douwe. ‘Wij waren daar op vakantie en Max kwam een paar dagen langs; blijkbaar was hij in de buurt. Al snel werd bekend dat Max op het eiland was en de burgemeester nodigde ons uit voor een diner. In die regio werd hij echt als held gezien. Iedereen wilde een praatje met hem maken.’ Tijdens een studiereis naar de Balkan had Douwe een soortgelijke ervaring toen hij de SEEU-universiteit in Tetovo (Macedonië) bezocht. ‘Er is daar zelfs een Max van der Stoel Bibliotheek. Na zijn overlijden vond ik tussen een stapel medailles de ceremoniële sleutel hiervan. Deze heeft nu een plekje op mijn bureau!’

Rechtvaardigheidsgevoel
Volgens Douwe was zijn opa met name zo succesvol door zijn overtuigingskracht. ‘Hij bracht zijn mening op zo’n manier dat je hem geloofde. Hij was veeleisend, zowel voor zichzelf als voor de mensen die met hem werkten. Samen met mijn broers ging ik graag de discussie met hem aan over allerlei onderwerpen. Als we over voetbal begonnen, kreeg hij een glazige blik in zijn ogen. Dus dat hebben we snel afgeleerd!’ Het grote rechtvaardigheidsgevoel van Max heeft te maken met wat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog meemaakte, legt Douwe uit. ‘Zijn vader gaf onderdak aan onderduikers en hijzelf zag hoe één van zijn leraren geëxecuteerd werd. Max was toen ongeveer zestien jaar en maakte dat dus heel bewust mee. Later ging hij rechten studeren: daarmee wilde hij onderdrukte en kwetsbare mensen helpen. Ik hoop dat ik dat gevoel voor rechtvaardigheid van hem heb meegekregen.’   

Appelsap
Hoewel Max bekend staat als een serieuze man, had hij ook een andere kant. ‘Je kon echt met hem lachen. Door alles wat hij meemaakte, had hij veel mooie anekdotes. Zo had één van de kinderen tijdens een officieel etentje de inhoud van een fles whisky vervangen door appelsap. Niemand durfde er iets van te zeggen, dus dronken alle heren met een stalen gezicht hun appelsap. En tijdens de autoloze zondag in 1973 moest Max toch echt naar een afspraak. Dus reed hij, met zijn chauffeur, tussen de rolschaatsende kinderen over de snelweg. Die verhalen blijven mij lang bij.’ Hoewel drukbezet, had Max wel degelijk aandacht voor zijn familie. ‘Hij nam altijd tijd om mee te denken. En toen ik cum laude afstudeerde, liet hij me duidelijk merken hoe trots hij was.’     

Biografie   
In 2003 eindigde het fulltime werkzame leven van Douwes opa. ‘Vanaf dat moment was hij meer thuis. Hij woonde vlakbij ons, dus ik ging regelmatig bij hem langs. Helaas ging hij de laatste jaren geestelijk achteruit. Actuele zaken waren voor hem soms een groot raadsel, maar over het verleden wist hij alles nog.’ Op 23 april 2011 overleed Max van der Stoel. De begrafenis werd bezocht door talloze mensen uit binnen- en buitenland. Het huis van Max van der Stoel is een groot archief. ‘Kort na zijn dood heb ik veel knipsels, werkdocumenten en teksten bekeken, nu is het in handen van Anet Bleich. Zij schrijft een biografie over Max. Ik hoop dat het een goed, doch kritisch verhaal wordt.’