Afwikkeling nalatenschap: 5 scenario's die zich kunnen voordoen

‘Voordat je überhaupt start met het afwikkelen van de nalatenschap, moet je je afvragen waarom jij degene bent die dat moet doen,’ zegt Michaël Lentze. ‘Een reden kan zijn dat je door de overledene bent benoemd tot executeur van het testament, maar in de praktijk is dat vaak niet het geval en wordt het onderling geregeld. Zijn er meerdere broers en zussen, neemt de oudste het vaak op zich. Als executeur ben je onder andere verantwoordelijk voor het betalen van rekeningen, het verkopen en verdelen van de inboedel en het verkopen van de woning. Dat kost tijd én vraagt emotioneel veel van je. Twijfel je of je dat op je wilt nemen, overweeg dan een externe executeur aan te stellen of spreek met de andere nabestaanden af dat je een vergoeding van bijvoorbeeld €1.000 krijgt voor al je inspanningen.’ Wat kan er nu gebeuren als je je bereid verklaart de nalatenschap af te wikkelen, maar dat niet goed doet? De volgende vijf scenario’s komt Michaël Lentze in de praktijk regelmatig tegen:

Je erft een schuld

‘Het komt regelmatig voor dat de nalatenschap een negatief saldo heeft,’ zegt Michaël Lentze. ‘De schulden zijn dan hoger dan de bezittingen. Aanvaard je de erfenis nu ‘zuiver’, dan ben je verantwoordelijk voor het afbetalen van de schuld en alle bijkomende kosten. Een notaris kan je in dat geval voorlichten over andere opties, zoals het weigeren of accepteren onder voorbehoud van de erfenis.’

Je raakt in de financiële problemen

‘Wat veel voorkomt, is dat executeurs de erfenis te snel uitbetalen aan de erfgenamen. Vallen daarna de aanslag erfbelasting en vorderingen van eventuele schuldeisers op de mat, dan is daar geen geld meer voor over. Je kunt de andere erfgenamen vragen het geld terug te storten, maar vaak hebben die al een deel uitgegeven. Met de Belastingdienst valt er vaak wel een betalingsregeling te treffen, maar uiteindelijk moeten alle belastingen en openstaande schulden wél worden betaald. Wacht dus met het uitbetalen van de erfenis totdat alle kosten betaald zijn.’

Je krijgt ruzie met je familieleden

‘Als een erfenis verdeeld wordt tussen meerdere kinderen, dan komt het regelmatig voor dat er ruzie of onenigheid ontstaat. Ik heb het bijvoorbeeld meegemaakt dat een van de dochters het testament niet wilde tekenen, omdat ze vond dat ze recht had op een groter aandeel dan haar broers en zussen: ze had jarenlang voor haar zieke moeder gezorgd en daarbij kosten gemaakt. Andersom komt het ook vaak voor dat een van de kinderen meer krijgt, bijvoorbeeld ter ‘compensatie’ van een minder hoge studievergoeding in het verleden. Dan wordt al snel gezegd: ‘Mama trok jou altijd al voor.’ Wat in dit soort gevallen belangrijk is, is dat er samen wordt gepraat. Niet over het geld, maar over de onderlinge emoties. Waarom roept een bepaalde verdeling onvrede op en wat kan een passendere oplossing zijn? De dochter die jarenlang voor haar zieke moeder heeft gezorgd, heeft het gesprek opengegooid. Haar broers en zussen begrepen haar onvrede en hebben een deel van hún erfenis gebruikt om haar gemaakte kosten mee te vergoeden.’

Je betaalt teveel erfbelasting

‘Over de erfenis die je ontvangt, moet belasting worden betaald: de erfbelasting. Is er sprake is van een langstlevende-constructie? Dan krijgt de langstlevende ouder na de dood van de eerste ouder alles. Pas als de langstlevende ouder ook overlijdt, ontvangen de kinderen hun erfenis en moeten ze de belasting gaan betalen. Wat er nu in de praktijk vaak gebeurt, is dat ze meer belasting betalen dan nodig is. Dit komt doordat ze de hoogte van de erfenis verkeerd inschatten. Stel vader en moeder hebben samen twee ton vermogen en hebben twee kinderen. Op het moment dat de langstlevende ouder overlijdt, hebben de  kinderen de neiging te denken: twee ton gedeeld door twee is een ton per persoon. Ze houden daarbij geen rekening met het feit dat de langstlevende ouder, in het kader van de langstlevende-constructie, nog een openstaande erfschuld heeft bij de kinderen. Dit zit vrij complex in elkaar, maar waar het op neerkomt, is dat in dit geval de nalatenschap niet twee ton maar €134.000 is. Over dat bedrag moet dus de erfbelasting worden betaald. Hou na het overlijden van de langstlevende ouder dus rekening met de ‘schuld’ die is ontstaan na het overlijden van de eerste ouder.’

Een kind uit een ander huwelijk claimt een deel van de nalatenschap

‘Steeds meer gezinnen zijn samengestelde gezinnen. Overlijdt je ouder, neem dan metéén contact op met alle (half)broers en (half)zussen, óók als je nauwelijks tot geen contact met ze hebt. Doe je dat niet en verdeel je al het geld zonder rekening te houden met hen, bestaat de kans dat ze later bij je aankloppen en hun deel alsnog claimen. Is dat al uitgegeven, kun je als executeur zelfs met je privévermogen aansprakelijk zijn.’

Tot slot: Waarom is het goed afwikkelen van een nalatenschap zo moeilijk?

‘Een nalatenschap gaat vaak niet over geld, maar over emoties. Het is een stukje erkenning – of, het gebrek daaraan – voor wat je voor de overledene hebt gedaan of betekend. Dat brengt veel gevoelens met zich mee, die nog bovenop je rouw komen. Wat ook een rol speelt, is de veranderende familiedynamiek op het moment dat ouders overlijden. De rollen die we jarenlang binnen het gezin hebben aangenomen, worden als het ware geherdefinieerd; die brave, stille broer, wordt opeens rebels. Schakel hulp in van bijvoorbeeld een mediator: het maakt samen in harmonie doorleven een stuk eenvoudiger.’