Rouwen in tijden van corona: betekenisvol herdenken

Door corona gingen veel dingen op een andere manier. Misschien was ook het afscheid van een dierbare anders dan je had gewild. Misschien kon je niet aan het sterfbed zitten, wellicht mocht je niet aanwezig zijn bij de uitvaart. Om los te laten en de dood te aanvaarden, zijn dat soort rituelen juist zo belangrijk. In hoeverre is deze andere manier van afscheid nemen van invloed op ons rouwproces? Hoe kunnen we de draad van het leven uiteindelijk toch weer oppakken? Rouwdeskundige Stéphanie Beijnes geeft antwoord.

Wat maakt rouw in tijden van corona anders?

‘Veel nabestaanden hebben tijdens de corona-uitbraak in het voorjaar niet kunnen waken aan het sterfbed van hun dierbare. In het ziekenhuis of het verpleeghuis mochten daar vaak maar een of twee mensen bij aanwezig zijn. Dat waken en het meemaken van het moment van sterven, is een belangrijk onderdeel van het rouwproces. Het helpt je om iemand los te laten, om vrede te hebben met zijn of haar dood. In mijn ervaring hebben mensen die van dichtbij het sterfbed hebben meegemaakt, meer rust. Omdat ze hebben ervaren dat hun dierbare bereid is het leven los te laten en zich over te geven.’ 

Hoe kun je alsnog goed afscheid nemen?

‘Als mensen het gevoel hebben dat ze niet passend afscheid hebben kunnen nemen, kun je op zoek gaan naar een manier om dat alsnog te doen. Een van de methoden die ik graag gebruik heet ‘voice dialogue’. Daarbij zet ik twee stoelen tegenover elkaar. De nabestaande gaat op de ene stoel zitten, sluit zijn ogen en verbeeldt zich dat degene die is gestorven op de andere stoel zit. Visualiseren noemen we dat. En dan zeg je wat je nog graag zou willen zeggen tegen je dierbare. Soms is dat iets wat nog niet afgerond was, maar meestal is dat liefdevolle dankbaarheid voor wie de ander is geweest en wat hij of zij voor je heeft betekend. Daarbij probeer je de andere in levende lijve te zien. Zo iemand zit in je hart. Als je je ogen sluit, komt dat beeld heel levendig in je op. Je ‘herinnert’ je iemand dan. Mensen vinden het soms ook moeilijk om zich niet door hun gedachten mee te laten slepen. Als je hardop zegt wat je graag nog wil zeggen, krijgt het betekenis en kun je het afscheid afronden. Daarna kun je de draad weer oppakken en beter door met je leven.’

En als je niet bij de uitvaart kon zijn?

‘Heel veel mensen konden door corona niet een uitvaart bijwonen, omdat het aantal aanwezigen beperkt moest blijven tot dertig personen. Het blijft vreemd om fysiek afstand te moeten houden juist op een moment dat je een arm om iemand zou willen slaan of liefdevol geknuffeld zou willen worden. En de nazit, altijd zo’n belangrijk onderdeel van de uitvaart, is nu ook aan regels gebonden. Wat heel waardevol kan zijn is een herdenking waarbij iedereen zijn herinneringen deelt in een video-meeting. Belangrijk is dat er iemand is die dat in goede banen leidt, die het inleidt en die mensen het woord geeft, net als bij een echte uitvaart. Ook handig als mensen van tevoren hebben nagedacht over wat ze zouden willen zeggen of voorlezen. Dat klinkt allemaal een beetje ongemakkelijk, maar je zult zien dat als je je daaroverheen zet, ook zo’n video-bijeenkomst intiem en warm kan zijn. Het gaat erom dat je samen het verlies van een geliefd persoon met een ritueel herdenkt.’

Wanneer moet je je zorgen maken dat het rouwproces niet natuurlijk verloopt?

‘Rouwen hoort erbij. Maar sommige mensen krijgen er echt last van, het verstoort het dagelijks leven. Als je slecht slaapt, vaak in paniek wakker wordt, deprimerende gedachten hebt, concentratieproblemen, een korter lontje, onbeheersbare emoties op een lastig moment, bijvoorbeeld in een vergadering. Kortom, als de emoties over je heen spoelen als een vloedgolf. Ik zeg altijd: je gaat voor je auto naar de garage, voor je haren naar de kapper. Waarom zou je hiervoor geen hulp zoeken bij een deskundige?’

5 tips die je helpen doorleven

• Maak verbinding met de mensen om je heen. Drink al videobellend een kopje koffie samen of durf te vragen om praktische steun. 
• Realiseer je dat je misschien onbewust een muur opwerpt voor je emoties waardoor rouw geen ruimte krijgt. Vraag je omgeving om je hier bewust van te maken. 
• Organiseer via skype, WhatsAppvideo of een andere app een avond om herinneringen op te halen aan jullie overleden dierbare. Mooie herinneringen geven troost en kunnen kracht geven om weer vooruit te kijken.
• De natuur heeft op veel mensen een kalmerend en helend effect. Met name in deze chaotische tijd vind je er rust en ruimte voor je eigen gedachten en emoties. Ga joggen of wandelen in het bos – alleen of op afstand met een dierbaar iemand.
• Wanneer de wereld weer ‘normaal’ is, weten we nog niet. Maar spreek met jezelf af dat jullie een herdenkingsmoment plannen zodra het weer kan. Zonder beperkingen, helemaal op jullie manier.